Pieśni - wiadomości wstępne


Czas, miejsce i okoliczności powstania
Pieśni napisane przez Kochanowskiego zebrane zostały w dwóch zbiorach: Pieśni księgi dwoje i Pieśni kilka. Autor tworzył je przez blisko dwadzieścia lat, zarówno przebywając na dworach, jak i w Czarnolesie. Zbiór Pieśni księgi dwoje, który tworzy 49 utworów, wydany został w roku 1586, a więc już po śmierci autora, w Drukarni Łazarzowej w Krakowie. Do wydanego zbioru liryk wydawca dołączył Pieśń Świętojańską o sobótce, a także jeden z wcześniejszych utworów poety Czego chcesz od nas, Panie. Kochanowski w swych pieśniach odwołuje się do wzorców stworzonych przez Horacego i Petrarkę. Utwory te są zróżnicowane pod względem tematycznym; wyróżnić wśród nich możemy dzieła miłosne, patriotyczne, religijne, filozoficzne, biesiadne.


Pieśń jako gatunek
Według słownika terminów literackich Stanisława Jaworskiego pieśń jest to gatunek liryczny, którego wywodzi się ze starożytnych pieśni obrzędowych, śpiewanych przy akompaniamencie muzyki. Cechuje ją uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów. Charakter pieśni wynika z jej związków z muzyką; ułatwia ukształtowanie melodii.

Pieśń należy do gatunku liryki, swymi korzeniami sięga do tradycji Antyku. Pierwotnie był to utwór o charakterze melicznym, a więc przeznaczony do śpiewania przy akompaniamencie muzyki. Z czasem pieśń zaczęła funkcjonować jako samodzielny utwór literacki. Początkowo w takim ujęciu pieśń uprawiał Horacy, który swoje utwory nazywał carmina. Pieśni są zróżnicowane pod względem tematycznym. Wyróżniamy pieśni patriotyczne, pochwalne, żałobne, biesiadne, historyczne, religijne, erotyczne, filozoficzno – refleksyjne.



PIEŚNI

Nikomu, albo raczej wszystkim, swoje księgi
Daję. By kto nie mniemał (strach to bowiem tęgi),
Że za to trzeba co dać, wszyscy darmo miejcie.
O drukarzu nie mówię, z tym się zrozumiejcie.


KSIĘGI PIERWSZE


PIEŚŃ I
Byś wszystko złoto posiadł, które - powiadają -
PIEŚŃ II
Serce roście patrząc na te czasy!
PIEŚŃ III
Dzbanie mój pisany,
PIEŚŃ IV
Złota to strzała i krom wszego jadu była,
PIEŚŃ V
Kto ma swego chleba,
PIEŚŃ VI
Acz mię twa droga, miła, barzo boli,
PIEŚŃ VII
Trudna rada w tej mierze: przyjdzie się rozjechać,
PIEŚŃ VIII
Gdzieśkolwiek jest, Bożeć, pośli dobrą godzinę!
PIEŚŃ IX
Chcemy sobie być radzi?
PIEŚŃ X
Kto mi dał skrzydła, kto mię odział pióry...
PIEŚŃ XI
Stronisz przede mną, Neto nie tykana,
PIEŚŃ XII
Muszę wyznać, bo się już nie masz na co chować:
PIEŚŃ XIII
O piękna nocy nad zwyczaj tych czasów,
PIEŚŃ XIV
Patrzaj, jako śnieg po górach się bieli,
PIEŚŃ XV
Nie za staraniem ani prze mą sprawę,
PIEŚŃ XVI
Królom moc na poddane i zwierzchność dana,
PIEŚŃ XVII
Słońce już padło, ciemna noc nadchodzi,
PIEŚŃ XVIII
Czołem za cześć, łaskawy mój panie sąsiedzie,
PIEŚŃ XIX
Żal mi cię, niebogo,
PIEŚŃ XX
Miło szaleć, kiedy czas po temu,
PIEŚŃ XXI
Ty spisz, a ja sam na dworze...
PIEŚŃ XXII
Rozumie mój, próżno  się masz frasować:
PIEŚŃ XXIII
Nieźle czasem zamilczeć, co człowieka boli,
PIEŚŃ XXIV
Zegar, słyszę, wybija,
PIEŚŃ XXV
Użałuj się, kto dobry, a potłucz zawiasy


KSIĘGI WTÓRE

PIEŚŃ I
Przeciwne chmury słońce nam zakryły...
PIEŚŃ II
Nie dbam, aby zimne skały...
PIEŚŃ III
Nie wierz Fortunie, co siedzisz wysoko;
PIEŚŃ IV
W twardej kamiennej wieży i za troistymi...
PIEŚŃ V
Wieczna sromota i nie nagrodzona...
PIEŚŃ VI
Królewno lutnie złotej i rymów pociesznych,
PIEŚŃ VII
Słońce pali, a ziemia idzie w popiół prawie,
PIEŚŃ VIII
Nie frasuj sobie, Mikołaju, głowy,
PIEŚŃ IX
Nie porzucaj nadzieje,
PIEŚŃ X
Może kto ręką sławy dostać w boju,
PIEŚŃ XI
Stateczny umysł pamiętaj zachować,
PIEŚŃ XII
Nie masz, i po drugi raz nie masz wątpliwości,
PIEŚŃ XIII
Panu dzięki oddawajmy,
PIEŚŃ XIV
Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie,
PIEŚŃ XV
Nie zawżdy Apollo strzela,
PIEŚŃ XVI
Nic po tych zbytnich potrawach; nic po tym...
PIEŚŃ XVII
Niegodzien tego ten świat zawikłany,
PIEŚŃ XVIII
Ucieszna lutni, w której słodkie strony...
PIEŚŃ XIX
Jest kto, co by wzgardziwszy te doczesne rzeczy...
PIEŚŃ XX
Jaką, rozumiesz, zazdrość zjednałeś sobie,
PIEŚŃ XXI
Srogie łańcuchy na swym sercu czuję;
PIEŚŃ XXII
Proszę, jeśli się z tobą co śpiewało,
PIEŚŃ XXIII
Nie zawżdy, piękna Zofija,
PIEŚŃ XXIV
Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony...
PIEŚŃ XXV
Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?